'Het is liefdeskracht' - over compost & preparaten

Het kiezelpreparaat heeft een winterkarakter.
Kristallijn, star.

Deze preparaten spelen een belangrijke rol in de biodynamische landbouw. Ik spreek met Odin boer René Groenen over preparaten en compost, en hun bijzondere werking op bodem en gewas.

Waarom is de bodem is zo belangrijk in de biodynamische landbouw René?

“Veel van wat je wilt doen hangt af van de bodem. Dus of het zand of klei is, maar ook of het een divers en rijk bodemleven heeft met bacteriën, schimmels en regenwormen. Een plant op een goede bodem groeit rustig en reageert niet sterk op weers-extremen. Een plant op een slechte bodem is gevoeliger voor verstoringen. Die zal ook minder stabiel doorgroeien en uiteindelijk wellicht ziektegevoeliger zijn. Tuinbonen krijgen bijvoorbeeld eerder luizen. Als wortelen niet goed kunnen groeien worden ze bitterder.”

Hoe krijg je een goede bodem?

“Door verschillende gewassen te telen en aan gewasrotatie te doen. En door te bemesten op een manier die het bodemleven stimuleert. Dus compost van half of driekwart verteerde planten, aangevuld met dierlijke mest. Hoediverser de samenstelling van de compost, hoe diverser ook het bodemleven dat je daar mee kunt voeden. Wij halen onze koemest van het biodynamische bedrijf Noorderlicht. Die leveren kaas aan Odin. De compost wordt in de loop van het voorjaar op een hoop gebracht en daarna nog 4 à 5 keer omgeschept. Telkens worden er compostprepraten toegevoegd. En in maart het jaar daarop wordt het op het land gebracht.”

Compostpreparaten zijn heel belangrijk volgens Rudolf Steiner, de grondlegger van de biodynamische landbouw. Wat zijn het?

“Ieder compostpreparaat bestaat uit een veel voorkomende medicinale plant. Duizendblad, paardenbloem, brandnetel, kamille, eikenschors of valeriaan. Ze worden op een specifieke manier geprepareerd. Hun functie is om de omzettingsprocessen in de composthoop te begeleiden. Als je de composthoop ziet als organisme, dan zijn de toegevoegde preparaten de organen daarin. Ieder heeft een eigen invloed, een krachtwerking. Je brengt het preparaat in de compost door een heel kleine hoeveelheid ervan tussen duim en wijsvinger te nemen. Dan maak je met een stok een gat in de compost en daar doe je het in. De werking van het preparaat gaat later over op de bodem waar de compost wordt uitgespreid.”

“Met preparaten voeg je een versterking toe. Het is echt liefdeskracht die er inzit. Je krijgt niet persé meer kilo’s opbrengst, soms zelfs minder. Preparaten hebben een harmoniserende werking en zorgen dat planten beter om kunnen gaan met wisselende omstandigheden. Je doet het omdat je een goede kwaliteit gewas wilt telen en dat mensen iets eten dat ze echt vervuld.”

“Ik ben er van overtuigd dat het werken met preparaten een uitstraling heeft. Net zoals jij als mens ook een uitstraling hebt, een energie. De compost en de preparaten en de gewassen en de mensen die er werken, dat zijn aspecten die daar allemaal aan bijdragen. En welk aspect maakt Mari tot Mari? Ga dat maar eens isoleren van al die andere dingen. Maar ik weet zeker dat er uitstraling is.”

De composthoop is een organisme,
de preparaten zijn de organen

Naast 6 compostpreparaten hebben jullie ook 2 spuitpreparaten, het kiezel- en het koemestpreparaat. Deze worden in een koeienhoorn gedaan en een half jaar begraven. En dan?

“Neem het koemestpreparaat. We graven het weer op, halen de mest uit de hoorn en bewaren die in met turfmolm geïsoleerde kisten. Wanneer het besteld wordt sturen wij de mest in cellofaan verpakt op. Als ontvanger los je de inhoud van 1 hoorn op en verbrokkelt dat in 10 liter water. Dat roer je een uur lang. Als je dat handmatig doet, heb je verbinding met wat daar op dat moment ontstaat. En dan kun je de oplossing met de handveger verspreiden. Je zegent de akker, zoals de pastoor vroeger (lacht)! Je kan het ook met een rugspuit doen. Maar met een handveger, zo eentje waarmee je ook de vloer aanveegt, doe je het veel meer zelf.“

Hoe maak je het kiezelpreparaat?

“Eerst sla je een bergkristal in stukken met een hamer. Daar moet je wel mee uitkijken want je krijgt zo een stuk in je ogen. Dan moet het in een vijzel en zo maak je het steeds fijner. Dat is een hele klus. Daarom doen we het niet zelf meer, we kopen nu kristalpoeder in Duitsland. Je mengt het met water en maakt er een papje van. En dat doe je in ook een koehoorn die je begraaft. Als je het later gebruikt, roer je het ook in water. Het water is het medium. De werking is totaal anders dan die van koemest. Het heeft een winterkarakter. Kristallijn, star.”

Hoe werken preparaten?

“Preparaten zijn een soort ontvanger van kosmische krachten, van levenskrachten. De aarde is niet een geïsoleerd wezen, maar staat in verband met de hele kosmos er omheen. De sterren en de planeten werken in op de aarde. En die preparaten zijn door het prepareringsproces gevoelig gemaakt voor het ontvangen van die krachten en doorgeven daarvan aan die composthoop.”

“Neem het paardenbloempreparaat. Paardenbloem groeit in grasland. Ook in grasland dat flink bemest wordt, waar veel stofwisseling is en veel plantengroei. En als die paardenbloem groeit, dan kijkt hij met dat stralende karakter boven het land uit. Wanneer hij bloeit komt hij in het pluizenstadium. In dat pluis zit veel kiezel, silicium. Dat zit ook in je oren, ogen en huid. Dat heeft allemaal met waarneming te maken. Dus die paardenbloem is een waarnemingsplant in een stofwisselingsgebied.”

“De paardenbloem stoppen we in de darmscheil van een koe. De koe is een soort wandelende omzettingsfabriek. Dunne pootjes en een enorm lijf. Om hun maag- en darmsysteem zit een vlies, het darmscheil. Dat is een waarnemingsorgaan in een stofwisselingsgebied. Dus in die darmscheil is een parallel te zien met de paardenbloem. Door hun eigenschappen samen te brengen, versterk je de werking van de paardenbloem en voeg je er een dierlijke dimensie aan toe. Organen als koehoorns en darmscheil komen trouwens van een biologische slager, van dieren die geslacht zijn voor hun vlees.”

Kan ik ook preparaten gebruiken in mijn siertuin of groentetuin?

“Zeker! Dat doen veel mensen. Ook in de siertuin genieten de planten van de koemest, de kiezel en de compostpreparaten. Op onze website staat een lijstje. Dat gaat dan om een paar euro per preparaat, plus verzendkosten. Iedereen kan bij ons een preparaat bestellen. Preparaten zijn in alle opzichten aan te bevelen.”

Wat is het verschil in werking van het koemestpreparaat en het kiezelpreparaat?

“Het koemestpreparaat geeft evenwichtige groei. Je verspreidt het in het voorjaar over de bodem. De warme en levendige koemest rijpt in de winter in de koehoorn in de aarde. Het eenzijdige van warmte van het koemestpreparaat wordt aangevuld met de kristallijne winterkrachten van het kiezelpreparaat. Het kiezelpreparaat geeft evenwichtige rijping en smaak. Je verspreidt het over je gewas als de plantendelen die je wil oogsten zich gaan ontwikkelen. De kiezel, het bergkristal, rijpt in de zomer in de koeienhoorn in de levendige aarde. Vormkracht, hardheid en starheid wordt zo aangevuld met levendigheid, beweeglijkheid en warmte.”

Een aantal preparaten worden volgens de biodynamische methode gemaakt in dierlijke organen, zoals een koeienhoorn of een hertenblaas. Waarom is dat?

“De compostpreparaten worden in een specifiek dierenorgaan in de zomer opgehangen in de zon en in het winterhalfjaar begraven in de aarde. Dan werken de zomerse en winterse kosmische krachten via het orgaan op de plantaardige delen in. De dierlijke organen geleiden de zonne- en planetenkrachten in de preparaten. Door het dierlijke breng je echt een impuls in een landbouwbedrijf, in de bodem.”

“Er zijn langjarige vergelijkingen met puur plantaardige compost en mestcompost en ook een mengsel van planten met mest samen vercomposteerd. En daar blijkt uit dat er meer leven in de bodem zit wanneer er compost wordt gebruikt waar dierlijke componenten bijzitten. Die grotere dieren zoals schaap, geit en koe, die voegen iets toe. Ze eten planten. En die gaan door dat dier heen en die voegt daar zijn astraliteit, zijn dierlijkheid aan toe. En dat kun je niet zomaar door planten vervangen. Dus dat dier in de biodynamische landbouw, dat hoort er echt bij.”

Hoe breng je de compostpreparaten aan in jullie composthoop?

“Je doet er 5 in de composthoop en de 6e sproei je erover uit. Om de 2 meter breng je een preparaat in. Dus na 10 meter heb je ze allemaal gehad en dan begin je weer van vooraf aan. Zo kun je dus de hele composthoop, die bij ons zo’n 4 meter breed is aan de basis en 2 ½ meter hoog, zo kun je die hele hoop geprepareerd krijgen.”

Steiner heeft het over landbouwindividualiteit. Wat houdt dat in op de Beersche Hoeve?

“We zitten hier op landgoed Baest, dat al heel lang in handen van dezelfde familie is. Er stromen hier 2 beken die samenkomen. Je hebt allerlei lanen en structuurelementen. Er liggen ook een aantal akkers, daar waren vroeger 5 boerderijen. Dus dat is een knoert van een organisme wat daar in de loop van de tijd en in de laatste 1000 jaar ook door de mens gevormd is. En in dat organisme, waarin weer allerlei organen zijn, zijn wij een van die organen. Maar dit landbouwbedrijf is ook zelf weer een organisme. We hebben akkers in gebruik die allemaal verschillend zijn, qua ligging, hoogte, schaduw. Je kunt dat slechter maken, maar je kunt het ook gezonder maken. En ik hoop dat wij met ons bedrijf een versterking zijn voor het landgoed.”

Bij moderne landbouw gaat veel eigen individualiteit verloren, vind je niet?

“Ja, zo is het. In Brabant zou je die natuur-cultuureilanden die daar een klein tegenwicht aan bieden eigenlijk moeten ondersteunen en verbinden. De kwaliteiten die een landgoed als Baest heeft, stralen ook uit naar de verre omgeving, ook naar de wandelaars op zondag. Wij hopen dat we met ons bedrijf met de vele verschillende teelten die we doen daaraan bijdragen.”

“Dat doen we ook door die compost te geven. Kijk, een bos is een natuurlijke biotoop. Daar wordt humus opgebouwd uit plantenresten zonder dat mensen daar iets aan doen. Wat wij hier doen is een cultuurbiotoop onderhouden, de akker. Maar je geeft aanzienlijk meer compost op een hectare cultuurgrond dan wat er per jaar met die bomen in een bos terechtkomt. Maar wij oogsten ook. Dus je zult er ook wat moeten brengen als je er wat vanaf wilt halen. We brengen die organische substanties bij elkaar, de planten en de mest. Dat gaat dat in een soort alchemistisch proces van warmte naar aarde. Er vindt een soort verinnerlijkingsproces plaats en dat brengen we als compost uit.”

“Dat wij bijdragen aan het welzijn van het landgoed, dat weet ik zeker. Dat hoor ik ook heel vaak van mensen. Van de eigenaresse van het landgoed bijvoorbeeld. Want ze wilden hier graag een biodynamisch bedrijf, vanwege het spirituele karakter. Dus die uitstraling is er, maar ik kan niet zeggen waar het precies aan ligt. Maar preparaten dragen er zeker aan bij.”

“Je kunt de uitstraling van preparaten ook waarnemen. Je neemt het land waar voordat je de compost uitbrengt, tijdens en erna. Dat doen we niet iedere keer, maar deden we wel eens in een workshop. En je ziet dan een enorme verlevendiging. Het is gewoon veel intensiever. Je kunt het vergelijken met de akker waar je stokbonenpalen op bouwt, dan wordt die akker 3-dimensionaal. Alsof je een tent of een huis bouwt. Het is vooral het dierlijke aspect dat daarvoor zorgt. Die 3-dimensionaliteit in die bloem, dat is aanleg, maar dat komt pas echt tot wasdom, tot volledige 3-dimensionaliteit wanneer dat dierlijke erbij zit. En die preparaten hebben dus ieder een eigen werking in de compost. Zoals een lever iets heel anders is dan een nier of een hart of een long. Paardenbloem is dus bijvoorbeeld voor de waarneming, duizendblad zorgt dat de kali-huishouding in de bodem goed verzorgd is en valeriaan zorgt voor een warmteomhulling.”

“Kijk, ik neem geen elementwezens waar, zoals kabouters, silfen, elfen, nimfen, salamanders en noem maar op. Maar wat ik wel waar kan nemen is een bepaalde configuratie van werkzaamheid. En daar zit een intentie achter. Soms kan ik die intentie een beetje waarnemen en daarachter zit een wezen. Net als bij jou. Jouw wezen, jouw kern zie ik niet. Kunnen we nooit zien. Maar ik kan wel zien dat jij bepaalde intenties hebt. Dus je kunt met iemand spreken en merken of het klikt of niet. En je kunt niet heel precies bepalen waar dat dan inzit.”

“Op zo’n akker woont een wezen, misschien wel heel veel. Misschien een opperkabouter. Iedere akker heeft zo zijn eigen toon, zijn eigen karakter. Iedere composthoop heeft ook een eigen karakter. Met dit landgoed is ook iets verbonden. Er staat hier een heel oude eik. Daar wordt je helemaal stil van. Hij staat er al 500 jaar. Als je daar staat weet je ‘Hier is iets heel wijs verbonden met deze plek’. Dat heb je hetzelfde met een akker, maar in veel mindere mate. Maar het is er allemaal wel. Iedere grassprietje is met iets verbonden, anders zou dat grassprietje niet kunnen groeien. Daarin is ook de werkzaamheid van preparaten actief, al is het natuurlijk lastig te onderscheiden wat het effect daarvan precies is op het geheel.”

Kan je op de automatische piloot werken met preparaten?

“Ja dat kan. Bijvoorbeeld het roeren. Er zijn mensen die een roermachine hebben voor het oplossen van de preparaten in water. Die drukken op een knop en na een uur komen ze terug en dan is het klaar. Als je met de tractor op de akker bent, kun je aan het telefoneren zijn terwijl je een preparaat aan het uitbrengen bent. Maar toch scheelt het enorm of je het wel of niet met aandacht doet. Op De Beukenhof, waar we vroeger met verstandelijk gehandicapten werkten, stonden we met 20 mensen op een rij met een handveger. Dan gingen we de preparaatoplossing met de hand uitbrengen. Dat was geweldig. Fietsers die langskwamen vielen zowat van hun fiets af. Onze buurman die gangbare boer was, die vond dat best indrukwekkend. Het heeft iets. En dat heeft te maken met toewijding, aandacht. Dat je dat als mensengroep doet.”

“Het is vreugdevol. En dat heeft ook te maken met die wezens die op die akker zijn. En maakt natuurlijk ook dat ik het graag doe. Werken met preparaten is nooit als ‘Ik moet weer schoffelen’. Je doet heel veel werkzaamheden die een noodzakelijk karakter hebben, maar dat is bij preparaten eigenlijk nooit zo. De zin ligt niet in dat het moet omdat het meer opbrengt. Werken met preparaten is echt een toegepaste zorg.”

Dat zijn dingen die je niet zonder aandacht kunt doen, toch?

“Ja bijvoorbeeld bij het roeren van de preparaten in het water. Dan sta je dus een uur lang te roeren. Het grappige is dat Steiner daarover gezegd heeft ‘Je preparaten breng je uit wanneer je vrienden op bezoek zijn op zondag. In plaats van het toetje ga je dan die preparaten roeren en uitbrengen’. Dus in een niet-arbeidsstemming, met je vrienden bijvoorbeeld. En daar spat eigenlijk de vrolijkheid, de gezelligheid vanaf. Het is niet zwaar of meditatief. Het is buiten het werk.”

“Je kunt het ook heel stil en meditatief doen, zeker als je in je eentje bent. Maar als er meerdere mensen bijzijn dan mag je ook best praten. Maar het moet niet zo zijn dat je dan andere dingen gaat doen. Je doet je telefoon uit. Er is een gezamenlijke aandacht. Een gerichtheid van vreugde en liefdekracht die je als mens kunt geven. Want we nemen al zoveel. En aandacht geef je.”

Maakt het moment van aanbrengen van de preparaten uit?

“Bij de spuitpreparaten maakt in ieder geval in het dagverloop uit en zeker het seizoensverloop. Het koemestpreparaat breng je uit als je iets met de bodem doet, al is het maar dat je het losser maakt of dat je in het voorjaar je blad weg harkt. Dus wanneer er iets gebeurt in de bodem, wanneer hij opwarmt. Het koemestpreparaat breng je aan met de ondergaande zon. Die gaat naar de aarde toe en dat is ook de werkingsrichting van koemest. Het kiezelpreparaat breng je aan op de planten als ze gaan bloeien. Daarmee stimuleer je de lichtkrachten in de afrijping. Dat zijn heel fijne lichtkwaliteiten die je in de opgaande zonbeweging ziet, dus meer in de ochtend.”

“Het mooist is eigenlijk de dauw. De kiezeldruppeltjes op die dauw zorgen voor een heel geleidelijke overgang. Verder is het niet heel essentieel of je het nou met klimmende of dalende maan doet of met bepaalde sterrenbeelden. Het zal waarschijnlijk wel een iets andere werking hebben. Daar zou je allemaal mee kunnen experimenteren. Ik heb dat nooit gedaan.”

Kan ik zelf preparaten maken?

“Iedereen kan het. Het is heel simpel. Je moet wel de organen hebben, dat is het moeilijkst. Maar die kun je dus bij ons kopen. Er zijn ook boeren die zelf wel preparaten maken, maar die niet aan de organen kunnen komen. Als hun koeien naar het slachthuis gaan is het namelijk niet altijd zo dat ze over de organen van hun eigen koeien kunnen beschikken.”

“Brandnetel heeft trouwens geen dierlijk omhulsel nodig, het heeft zelf al iets dierlijks. Raak het maar aan, die prik is mierenzuur, ongeveer hetzelfde zuur want mieren ook hebben. Maar die moet wel een heel jaar begraven liggen. Dus graaf je het in in mei en de volgende mei haal je hem er weer uit.”

Zijn er dingen die je nog zou willen zeggen over preparaten?

“De bodem is in 1e instantie mineraal van samenstelling. Die wordt levendiger door de planten die er groeien en afsterven, de humus. De compost voedt dat. Met preparaten maak je het een niveau hoger. Die gaan mee in die compost en in de bodem. Die compost is om het levendig te maken. De preparaten zijn niet zozeer om het levendig te maken, maar om er een geheel van te maken. Dat het een samenhangend organisme wordt. Dat zit minstens op het dierlijke niveau, maar misschien wel op het menselijke niveau. De bodem ontwikkelt dan een individualiteit.”

Het bedrijf of de akker, wordt een individu

“Ja. Veel boerenbedrijven zijn vaak wat functioneel. Er is weinig schoonheid. Ik beleef dat het daar een beetje kaal is, dat het weinig karakter heeft. Juist met die preparaten stààt een bedrijf als een organisme, een individu. Het gaat er dus niet alleen om die levenskrachten te versterken. Kijk in de tijd van Steiner was de landbouw nog archaïsch, gemengd. Maar hij zei in 1924 al ‘De voedingsmiddelen voeden niet meer zo als in mijn jeugd’. Dus er was al een achteruitgang.”

“Het gaat erom dat voedingsmiddelen de mens waarlijk voeden. Tot in de wilskrachten toe. En wat dat betreft zitten wij in een heel gekke tijd. Als we koffie zetten of maakt niet uit wat, we drukken op een knopje en wachten tot het klaar is. We laten dus veel door machines gebeuren. Zelf de mest opscheppen en uitspreiden met een riek, dat willen we helemaal niet meer. We bevinden ons veel meer in de situatie dat we een machine bedienen die dus een verlangstuk van ons is en dat onze wil niet meer zo aangesproken wordt. En dat werkt volgens mij ook door. Hoe vaak heb ik een bepaald voornemen en stel ik het uit? Dat heeft ook alles met wilskracht te maken. Bij Steiner is meditatie ook belangrijk. Hij zegt ‘Je kunt je niet in de hemel eten, maar goede voeding helpt wel’. Daar hebben die preparaten, die in het hart van Steiners Landbouwcursus staan, alles mee te maken.”

René Groenen werkt samen met zijn vrouw Gineke de Graaf, Edwin Nuijten en Teun Luijten op Odin boerderij De Beersche Hoeve in Oostelbeers, Noord-Brabant. Rene is 61 jaar en heeft de biodynamische opleidingen op Kraaijbeekerhof (Nederland) en Dottenfelderhof (Duitsland) gevolgd. Samen met Gineke heeft hij 2 kinderen. Je kunt de preparaten van De Beersche Hoeve bestellen via Debeerschehoeve.nl.

Preparatenoverzicht:

Spuitpreparaten (worden geroerd in water):

• Koemestpreparaat: koemest gaat in de hoorn en overwintert in de aarde. Wordt in het voorjaar opgegraven
• Kiezelpreparaat: gemalen bergkristal gaat in de hoorn en overzomert in de aarde. Wordt in de herfst opgegraven.

Compostpreparaten:

• Kamillepreparaat: kamille gaat in de runderdarm, hangt in de zomer in de zon en wordt in de herfst ingegraven in de bodem en in het voorjaar weer opgegraven.
• Paardenbloempreparaat: paardenbloem gaat in een runderdarmscheil, hangt in de zomer in de zon en wordt in de herfst ingegraven in de bodem en in het voorjaar weer opgegraven.
• Duizendbladpreparaat: duizendbladbloem gaat in een hertenblaas, hangt in de zomer in de zon en wordt in de herfst ingegraven in de bodem en in het voorjaar weer opgegraven.
• Eikenschorspreparaat: eikenschors gaat in een huisdierschedel, brengt de winter door half in de sloot daar waar regen-afvoerwater overheen stroomt, wordt in het voorjaar er uitgehaald.
• Brandnetelpreparaat: de hele bovengrondse brandnetelplant wordt gedurende een heel jaar in de aarde ingegraven.
• Valeriaanpreparaat: valeriaanbloemen worden tot sap geperst. Dit sap wordt in water geroerd en over de composthoop gespoten.