Slapen bijen?

Bijen zijn onder te verdelen in drie soorten bijen: de werksters, de darren en de koningin. De werksters zijn er in verschillende generaties, zoals wij dat ook kennen. De jonge generatie bijen, de kinderen, blijven thuis, enkel en alleen in het nest om te werken en komen niet buiten: hence the name huisbij. Zodra de bijen ouder worden groeien ze, net zoals je zou kunnen vergelijken met (jong)volwassenen, langzaamaan het nest uit en gaan erop uit om nectar en stuifmeel te halen en verzamelen: de haalbij. De eerste helft van haar leven is een bij dus een werkster huisbij en de tweede helft van haar leven is ze een werkster haalbij. Het spreekt dus ook voor zich dat deze bijen verschillende slaappatronen en ritmes kennen.

Verschillende slaapritmes

De jonge werksters slapen heel kort en vaak. Het is wel logisch dat de zogenaamde huisbijen geen echt dag en nacht slaapritme hebben, omdat het werk in het vliegseizoen ’s nachts door gaat. Het verwarmen en voeden van de larfjes en het verwerken van de nectar bijvoorbeeld. De oudere werkster-haalbijen slapen in het vliegseizoen vooral ‘s nachts zodat ze er overdag op uit kunnen gaan en kennen een echt dag- en nachtritme.

Winter in de bijenwoning

Buiten het vliegseizoen, in de winter, ziet het er heel anders uit in de bijenwoning. In de winter heerst er een grote rust in het volk. Je moet ze dan ook niet storen. Je hoort het volk zachtjes zoemen als je je oor tegen de kast te luisteren legt. Bijen gaan in de winterperiode wanneer ze niet meer vliegen dicht op elkaar zitten en maken een denk beeldige bol; de wintertros, tussen en in de lege cellen van de raten. De gehele bol met bijen zit tegen de honingvoorraad aan die zich boven en achter hen bevind. En langzaam eten ze zich gedurende de winter periode naar boven door deze winter voorraden heen. Totdat de bloemen, het licht en de warmte hen weer wekt en naar buiten doet trekken.

Slapen onder de sterren

Veel insecten, waaronder ook veel solitaire of wilde bijen, slapen buiten op bloemen en planten gedurende het vliegseizoen. Ook overdag kun je ze soms slapend aantreffen op planten en in bloemen.

Je kunt bijen die slapen herkennen aan hun ontspannen houding: ze zakken door de pootjes, vallen soms om en laten met name de antennes, de voelsprieten, zakken.

In de bijenwoning tref je ze aan de rand van het nest, soms massaal, slapend aan.

Waarom slapen bijen?

De vraag is waarom ze moeten slapen. Onderzoekers hebben ontdekt dat dit echt heel belangrijk is en een vergelijkbare werking heeft als bij ons. Ook wij hopen ’s morgens weer verkwikt op te kunnen staan. Bij bijen hebben ze geconstateerd dat ze door slaaptekort de weg terug naar huis niet meer, of met grote moeite, kunnen vinden. Als bijen slaap tekort hebben blijken ze tevens grotere moeite te hebben om aan de andere bijen te “vertellen” waar de bloemen staan in het landschap waar ze eten kunnen halen. Dit “vertellen” doen ze door voor elkaar te dansen. Dus hun dansvermogen neemt duidelijk af bij slaaptekort.

Dus slapen is zowel voor mensen als voor bijen zeer belangrijk.

*Voor meer info:

Hier een link naar een artikel waar prof. Jurgen Tautz aan meegewerkt heeft, een bekende Duitse onderzoeker wiens prachtige boeken, honingbijen, in het Nederlands vertaald is. En zie ook:

Slapen insecten of doen ze het gewoon alsof? - Tom Turpin, hoogleraar entomologie, Purdue University

Rust in Drosophila is een slaapachtige toestand - Neuron

Correlates of Sleep and Waking in Drosophila melanogaster - Science 287 (5459), 10 maart 2000, blz. 1834-1837.

Genetica en moleculaire biologie van ritmes in Drosophila en andere insecten - Jeffrey C. Hall, 2003.

The Mystery of Sleep: Vliegen op de klok houden - Penn Medicine, University of Pennsylvania.

Sundown-syndroomachtige symptomen bij fruitvliegen kunnen te wijten zijn aan hoge dopaminegehalten - Penn Medicine, University of Pennsylvania.

Slaapgebrek schaadt de precisie van waggle dance-signalering bij honingbijen - Proceedings of the National Academy of the Sciences of the United States of America

Beeld: Diana A Uzun