Weet jij eigenlijk wel wie de eigenaar is van de bedrijven waar je klant bent?

Grote kans dat bij het café om de hoek de eigenaar degene is die achter de tap staat: iemand die precies weet wat er speelt in het dorp en bij het personeel. Vaak zie je dat zo’n eigenaar betrokken is, en zich bewust is van wat de gevolgen (positief en negatief) zijn van het handelen van het café op de omgeving. De laatste decennia is bedrijfseigendom abstracter geworden: het is meegegaan in een groeiende en geglobaliseerde economie. Het kan zomaar zijn dat het verzorgingshuis voor ouderen waar je elke dag langs fietst, in handen is van een investeringsmaatschappij in Parijs die honderdduizenden bedden in haar portfolio heeft. Bij veel bedrijven zijn de eigenaars oftewel aandeelhouders relatief onzichtbaar. Grote bedrijven hebben vaak vele duizenden aandeelhouders, die hun aandelen via de beurs kopen en verkopen, waardoor een bedrijf zelf niet eens weet wie morgen zijn eigenaren zijn. Dat soort eigenaren zijn misschien wel de minst betrokken belanghebbenden van een bedrijf, maar wel de machtigste belanghebbenden.

Steward Ownership

Ik, Nina, werkte zelf bij een startup in duurzame energie. Om mij heen zag ik de een na de andere idealistische startup verkocht worden aan een groot bedrijf of investeringsmaatschappij. Op zich is daar natuurlijk niets mis mee, maar wat ik zag gebeuren was dat de initiële missie van de startup snel verwaterde. Dit noemen we mission drift oftewel missieverwatering. Vaak was na een jaar een groot deel van de bevlogen werknemers weer vertrokken omdat bleek dat de nieuwe eigenaar meer wilde sturen op winstmaximalisatie dan op missie. En dat is niet gek natuurlijk, want het flinke bedrag dat de nieuwe eigenaar heeft neergelegd voor het bedrijf moet natuurlijk terugverdiend worden. Dit zette mij aan het denken: is het niet ouderwets - de manier hoe bedrijfseigendom is ingericht? Het feit dat aandeelhouders relatief veel macht hebben, hoe kan dat hand in hand gaan met duurzaamheid en langetermijndenken? In die zoektocht stuitte ik op Gijsbert Koren. Deze gedreven ondernemer had jarenlang in crowdfunding gewerkt en gaf nu workshops over steward-ownership. Dit is een vrij nieuwe term voor een fenomeen dat al decennia, soms honderd jaar, wordt toegepast door bedrijven met name in Noordwest Europa. Steward-ownership is een samenvoeging van stewardship: zorgen voor de Aarde en generaties die na ons komen, en ownership: bedrijfseigendom. Bij steward-owned bedrijven zijn niet aandeelhouders maar stewards eigenaar. Voorbeelden van bedrijven die steward-owned zijn, zijn Ecosia, Waschbär, Bosch, Novo Nordisk en Zeiss. Maar ook in Nederland zijn bedrijven die zo’n bijzondere eigendomsstructuur hebben: De Efteling, Nyenrode Universiteit, surfschool The Shore, adviesbureau Berenschot en biologische supermarktketen Odin.

Gijsbert en ik besloten om een boek te schrijven over deze bijzondere bedrijven, en al snel zaten we aan tafel met Odin-directeur Merle en oprichter Koos. De meeste grote supermarktketens in Nederland zijn inmiddels beursgenoteerd of in handen van een vermogende familie. De Odin oprichters hadden in de jaren ‘80 al gelijk door dat ze Odin goed moesten beschermen, wilden ze de duurzame missie van het bedrijf kunnen borgen. Ze kozen ervoor om Odin een bijzondere structuur te geven. Het bedrijfseigendom werd ondergebracht in een aparte stichting (Stichting Sleipnir) en de oprichters waren daarmee geen eigenaars meer. Odin heeft de stichting als aandeelhouder, en de stichting heeft geen winstoogmerk. In 2012 nam Odin de volgende stap en werd het bedrijf een steward-owned coöperatie.*

Een van de drie oprichters, Koos Bakker, zegt: ‘Het eigendomsvraagstuk is voor vele bedrijven vroeg of laat een belemmerende factor. Bedrijven die met de juiste intentie zijn opgericht, lopen het reële risico om na overnames toch de missie te zien verwateren ten koste van aandeelhouderswaarde.’

De Odin oprichters zwommen tegen de stroom in en zijn vaak genoeg voor gek verklaard. Maar hij heeft er geen moment spijt van gehad. Nu het kapitalisme steeds meer scheuren vertoont, groeit de aandacht voor het model dat Bakker en zijn compagnons bedachten. 

Steward-ownership is wereldwijd aan een opmars bezig. Recentelijk kozen ook biologische plantenwebshop Sprinklr, kledingmerk New Optimist, hotelboekingssite Time to Momo ervoor om steward-owned te worden. Toekomstbedrijven verschijnt 3 november bij Business Contact.